Uit een wereldwijde vergelijking van de ecologische voetafdruk van melk, uitgevoerd door ILVO, blijkt dat de melk nergens zo klimaatzuinig wordt geproduceerd als in Vlaanderen. Ook blijkt uit het onderzoek dat sleutelen aan het rantsoen de grootste klimaatverbeteringen oplevert.
0,99 kg CO2-equivalenten
De studie gebeurde in het kader van het pas afgelopen VLAIO-onderzoeksproject KLIMREK, dat helder moest krijgen waar de Vlaamse landbouwbedrijven staan in het klimaatverhaal, en op welke wijze zij stap voor stap kunnen verduurzamen.
Gedetailleerde klimaatscans op bijna 150 Vlaamse melkveebedrijven tonen dat één liter Vlaamse melk gemiddeld samengaat met slechts 0,99 kg CO2-equivalenten. Dat is lager dan de score van alle andere melkproducerende landen.
“We gebruiken al langer het superlatief ‘meest klimaatvriendelijk’ voor onze melk en dat wordt nu opnieuw wetenschappelijk onderbouwd. Dat de melkveesector zo’n hoge toppen scheert, zelfs in het begin van de uitrol van de KLIMREK-aanpak, is hoopgevend,” reageert Jo Brouns, Vlaams minister van landbouw, economie en innovatie.
Klimaatscans en adviestraject
In het project KLIMREK werkten ILVO-onderzoekers en consulenten van Boerenbond samen aan een bedrijfsspecifiek klimaattraject. Dit bestaat enerzijds uit een door ILVO-onderzoekers ontworpen methode om zeer gedetailleerde klimaatscans op bedrijfsniveau uit te voeren en anderzijds uit een adviestraject dat inzicht biedt in waar een bedrijf nog kan verbeteren.
Veerle Van linden, ILVO LCA-expert en projectcoördinator: “In de scan inventariseren en kwantificeren we alle inputs en processen die bijdragen tot het geleverde landbouwproduct (melk, vlees, tarwe…). Die gegevens gaan in een Levenscyclusanalyse (LCA) en we verkrijgen zo de totale ecologische voetafdruk van het bedrijf in 1 jaar, met daarbij een detailoverzicht opgedeeld per proces en productstroom. Ook de klimaatimpact van ingevoerde grondstoffen (ook kunstmeststoffen) zitten in het cijfer. De herkomst en de eventuele transformatie van het landgebruik van soja in het voederrantsoen is dus mee verrekend.“
‘De herkomst en de eventuele transformatie van het landgebruik van soja in het voederrantsoen is dus mee verrekend.“
Persoonlijk klimaatadvies
Stap twee is voor de landbouwer erg belangrijk: van een gespecialiseerde klimaatconsulent hoort hij hoe zijn bedrijf scoort, hoe zijn positie tegenover de andere bedrijven is, en vooral, via welke maatregelen hij zijn broeikasgasuitstoot verder kan verlagen. Van elke voorgestelde klimaatmaatregel worden vooraf ook de eventuele bijdrages aan andere milieueffecten, zoals verzuring of eutrofiëring, berekend, om te vermijden dat er negatieve verschuivingen op de andere milieuthema’s zouden gebeuren. Ten slotte krijgt de boer ook een kosten-batenanalyse per voorgestelde klimaatmaatregel mee geleverd. Door jaarlijkse opvolgingen ontstaat een slim, kennis gebaseerd klimaattraject, voor alle KLIMREK bedrijven.
Het klimaatgewicht van Vlaamse bedrijven
Tot vandaag zijn er 146 melkveebedrijven doorgelicht met de scan. De voetafdrukken variëren tussen 0,74 en 1,53 kg CO2 equivalenten per kilo meetmelk. Gemiddeld is dat 0.99 kg CO2 eq.
De spreiding rond het gemiddelde toont dat er verbeteringen mogelijk blijven.
Veerle Van linden: “Opmerkelijk is dat we geen typische bedrijfskenmerken (groot of kleinschalig bedrijf, bio of gangbaar, beweiding of niet…) kunnen relateren aan de betere of slechtere klimaatprestatie van de bedrijven. Klimaatzuinig melk produceren is typologie-onafhankelijk. Dit betekent ook dat een scan op maat, met maatregelen op maat zinvol is!”
‘Klimaatzuinig melk produceren is typologie-onafhankelijk. Dit betekent ook dat een scan op maat, met maatregelen op maat zinvol is!
Vergelijking met andere melkproducerende landen
Met 340.000 melkgevende koeien is de Vlaamse melkveestapel klein in vergelijking met grootproducenten zoals India (128 miljoen koeien), de Verenigde Staten (9,4 miljoen) en zelfs met Duitsland (3,8 miljoen) en Frankrijk (3,3 miljoen).
Per koe ligt de melkproductie in Vlaanderen gemiddeld hoog (10.278 liter melk per lacterende koe per jaar). Dat komt onder meer door de raskeuze, het secuur bedrijfsmanagement op vlak van ziektepreventie en dierenwelzijn, de kennis rond graslandbeheer en mestverwerking en de precieze rantsoensamenstellingen volgens behoefte. Die factoren beïnvloeden ook de ecologische voetafdruk.
ILVO deed opzoekingen van klimaatgegevens in de gespecialiseerde Databank AgriFootprint 6.0. Die verkrijgen hun cijfers door volgens een uniforme methode een LCA te berekenen van de melk van een fictief gemiddeld bedrijf, representatief voor het land in kwestie. Iedereen rekent ook in dezelfde gestandaardiseerde ‘meetmelk’ (FPCM of Fat & Protein Corrected Milk).
Europese landen in top 10
De internationale databank plaatste de Belgische melk al in de kopgroep, vlakbij de klimaatvriendelijke melkproducenten Denemarken en Nieuw-Zeeland. In de top 10 zitten bijna alleen Europese landen. België scoort opvallend beter dan het gewogen Europese gemiddelde. Nederland staat op een 4e plek en doet het ook beter dan het Europees gewogen gemiddelde (1,17 CO2-eq/kg FPCM tegenover het gemiddelde van 1,39).
De werkelijke impactmeting van de Vlaamse melkveehouderij, die nu uit een representatieve reeks KLIMREK-scans van individuele bedrijven verschijnt (groene balk in de tabel) toont een nog gunstiger beeld: Vlaanderen heeft de meest klimaatvriendelijke melk. Geen enkel land haalt dezelfde gemiddelde lage klimaatimpact score.
Nog verdere dalingen van de melk-klimaatscore in Vlaanderen
KLIMREK bezit een digitale rekentool verbonden met de meest actuele rekenfactoren en -methodes. De klimaatconsulenten zijn opgeleid (en gebrevetteerd) om op basis van de zwaktes en sterktes van het bedrijf scenario’s uit te werken. De boer krijgt bij elke voorgestelde maatregel op een overzichtspagina de voorspelde klimaateffecten.
Sleutelen aan rantsoen levert grootste klimaatverbeteringen op
Sleutelen aan het rantsoen van de koeien levert de grootste klimaatverbeteringen op. Tot één tiende van de voetafdruk van melk uit Vlaanderen is ermee weg te werken. Bierdraf en koolzaadschroot aan de koeien geven, werkt methaan-remmend in de vertering. Er bestaan voedersupplementen met een bewezen, groot methaanverlagend effect. Overzeese soja vervangen door lokale eiwitbronnen maakt ook een groot verschil.
Minder kunstmest en jongvee, meer klaver
Minder kunstmest strooien op grasland en omschakelen naar grasklaver kan opnieuw enkele procenten CO2 equivalenten reduceren. Minder jongvee houden door de langleefbaarheid van de lacterende koeien te verhogen, is voor sommige boeren een mogelijkheid.
Onderstaand overzicht geeft potentiële dalingen op basis van een gemiddeld presterend melkveebedrijf (150 koeien en 110 stuks jongvee, 26 maanden tot de eerste kalving, 30% vervangingen per jaar, 64 ha voor eigen ruwvoederwinning in gras, graskuil en maïs, 10.500 kg meetmelk per jaar) dat in de klimaatscan uitkwam op 1.0 CO2 eq/kg meetmelk.
Klimrek staat voor ‘KLImaatMaatRegelen met Economische Kansen op het landbouwbedrijf’. Het VLAIO-project liep van 2019 tot 2023. ILVO was coördinator, Boerenbond en VITO partner. In het totaalbudget van 1,2 mio€ (Vlaams geld) kwam de 10% medefinancieiring van de landbouwkoepels Boerenbond, Belgapom, Belpork en BCZ (zuivelsector). Klimrek heeft op 4 jaar tijd scansystemen én begeleidingstrajecten op maat ontwikkeld voor drie deelsectoren: melkveehouderij, varkenshouderij en akkerbouw. Andere deelsectoren vragen inmiddels ook een voor hen bruikbare scanmethode en klimaatadvies. In 2023 werd zo gestart met de sectoren volleveldsgroenten en (hard)fruit. Op 6 september 2023 presenteren de KLIMREK partners in Melle de resultaten en verdere uitrolplannen, in dialoog met de sector en het beleid, op een afsluitend KLIMREK evenement.
