De Zwarte Zee-graancorridor die het mogelijk maakte om granen en andere grondstoffen veilig uit Oekraïne te exporteren, loopt af. Rusland pauzeert de medewerking aan de graandeal met Oekraïne tot nader order.
Al sinds het begin van de Zwarte Zee-deal dreigt Rusland continu met het beëindigen van de overeenkomst. Door elke keer voor het aflopen van een periode te dreigen met stoppen, stijgen de graanprijzen op de wereldmarkt. Na de aankondiging vanuit Rusland stegen de tarweprijzen maandag 17 juli met 3%, sinds vorige week woensdag stegen de prijzen met 12%. Tot nu toe werd elke keer op het laatste moment besloten dat de overeenkomst werd verlengd, en daalden de prijzen op de graanbeurzen.
Rusland wil sancties van tafel
Achter de schermen van dit kat-en-muisspel gaat het uiteraard om méér dan alleen de export van tarwe en mais uit Oekraïne. Ook Rusland gebruikt de Zwarte Zee als haar belangrijkste exportroute van granen. De afzetmarkten liggen immers voor een groot deel in Turkije, Noord-Afrika, met Egypte als ’s werelds grootste tarwe-importeur.
Door steeds te dreigen met het beëindigen van de overeenkomst, probeert Rusland steevast de belangrijkste economische sancties van tafel te krijgen.
Gasexport via ammoniakstikstof
Enkele wezenlijke speerpunten zijn daarbij de (vrijere) toegang tot internationaal betalingsverkeer en onder andere de export van ammoniakkunstmest via pijpleidingen (ongeacht of dat via Oekraïens of Russisch grondgebied gaat.) (Ammoniak)stikstof is in de wereld essentieel voor landbouwproductie (naast kalium en fosfaat). Om die stikstof uit de lucht te halen, en om te vormen naar (vloeibare) ammoniakstikstof of ureum wordt meestal het Haber-Boschproces gebruikt. Voor dit proces wordt met name aardgas gebruikt, en dat is er in Rusland in overvloed vanwege de Europese sancties. Via de omweg van de ammoniakstikstof probeert Rusland het gas toch te ‘exporteren’.
Jaarlijks wordt ongeveer 180 miljoen ton ammoniak geproduceerd en daarvoor zou volgens The Royal Society ongeveer 1,8% van de mondiale energie worden gebruikt. 75% van de ammoniakproductie in de wereld wordt gebruikt in de landbouw. Zonder deze stikstofbron zou het onmogelijk zijn de huidige wereldbevolking van voedsel te voorzien.
Hogere graanprijzen
Het beëindigen van de graandeal zorgde direct voor stijgende graanprijzen overal ter wereld. Dat betekent enerzijds grote kosten voor graanimporterende landen, maar tegelijkertijd betere graanprijzen voor de graantelende akkerbouwers in de wereld. In Europa wordt verwacht dat de graanproductie dit jaar niet optimaal zal zijn door de hitte en vochtgebrek (met name in juni). Voor de telers biedt het vastlopen van de graandeal daarom een mogelijkheid om de lagere opbrengst te compenseren via een hogere prijs. Voor de veehouders in Europa is dat juist omgekeerd.
Verlenging van overeenkomst?
Dat de graandeal uitsluitend een voordeel zou geven voor Oekraïne is uiteraard verre van waar. Ook het eerder gebruikte argument van Poetin dat de overeenkomst tegen de regels in zou worden gebruikt voor export van raapschroot, zonnepitten en dergelijke, en dus niet ten goede komt aan voedsel voor armere landen is, niet correct. Het gaat er immers om dat de graanprijzen in de wereld dalen door iedere vorm van export via de Zwarte Zee.
In de vrije handel zorgt dat voor een wereldwijd effect. Het is nu afwachten of de grote importerende landen (zoals met name China) voldoende druk op Rusland kunnen uitoefenen om toch weer een verlenging van de overeenkomst mogelijk te maken. Daarmee kan Poetin op redelijk eenvoudige wijze dus spelen met de wereldwijde grondstofprijzen.
Sinds de start van de Zwarte Zee-deal is er ruim 32,86 miljoen ton graan, mais, zonnebloemmeel en -olie uit Oekraïne naar de wereld geleverd. China, Spanje, Turkije, Italië en NL als belangrijkste bestemmingen. Met daarop volgend: Egypte, Bangladesh, Israël en Tunesië.
Het laatst gecontroleerde schip uit onder de graandeal had Nederland als bestemming, met aan boord 15.553 ton koolzaad. Ook de voorlaatste schip ging naar Nederland, met 23.031 ton mais.
