Wat is hittestress?
Wat is hittestress en wat doet het met productiedieren? Als een dier zijn lichaamstemperatuur niet meer goed kan reguleren spreken we van hittestress. Juist hoogproductieve landbouwhuisdieren zijn hier – vanwege hun intensieve stofwisseling – gevoelig voor.
Bij omgevingstemperaturen die binnen de thermoneutrale zone liggen kan een dier zijn lichaamstemperatuur constant houden met simpele maatregelen, zoals reguleren van de doorbloeding van de huid. Warmteproductie en warmteafgifte zijn dan in evenwicht. Bij hoge omgevingstemperaturen komt dit mechanisme in de knel en moeten we landbouwhuisdieren extra ondersteunen in hun energiemetabolisme.
Wat zijn de gevolgen van hittestress bij landbouwhuisdieren?
Hijgen en zweten zijn goede manieren om overtollige warmte kwijt te raken. De verdamping van vocht kost energie en onttrekt zo warmte aan het lichaam. Bij een hoge luchtvochtigheid is het veel moeilijker om via verdamping warmte te verliezen.
Veranderingen in de bloedsomloop bij hittestress (meer bloed naar de periferie van het lichaam, minder doorbloeding van de inwendige organen) en vermindering van de voeropname hebben gevolgen voor de productieprestaties en voor vruchtbaarheid en voortplanting. Lokaal zuurstofgebrek bevordert de vorming van zuurstofradicalen en vergroot de kans op oxidatieve stressreacties.
Welke gevolgen zie je per diergroep?
Het productieniveau daalt:
- Koeien geven minder melk
- Varkens groeien langzamer
- Leghennen produceren minder eieren.
Welke problemen zie je nog meer bij de verschillende landbouwhuisdieren?
- Kippen kunnen niet zweten en moeten dus hun warmte via versnelde ademhaling kwijtraken.
- Varkens: In de kraamstal hebben we te maken met een dilemma: pasgeboren biggen hebben behoefte aan een hoge omgevingstemperatuur, terwijl de zeug – vanwege haar hoge melkproductie – juist snel last heeft van de warmte.
- Bij vleeskuikens leidt hittestress tot verstoringen in de ontwikkeling van het immuunsysteem.
- Bij leghennen daalt de benutting van calcium en fosfor, waardoor de eischaalkwaliteit afneemt.
- Melkkoeien kunnen bij temperaturen rond 20 oC al last hebben van de warmte, waardoor ze minder (ruw)voer opnemen en ook het risico op pensverzuring toeneemt.
Wat is de invloed van hittestress op de darmgezondheid?
De herverdeling van bloed in het lichaam leidt ertoe dat inwendige organen minder zuurstof en nutriënten krijgen toegevoerd. In het maagdarmkanaal kan dit leiden tot problemen met de integriteit van de darmwand en zelfs tot een ‘leaky gut’ en ontstekingsreacties.
Het eiwit- en aminozurenmetabolisme wordt ook beïnvloed door hittestress.
Hoe uit hittestress zich bij landbouwhuisdieren?
Om hun warmte kwijt te raken bij hoge omgevingstemperaturen (vooral in combinatie met een hoge luchtvochtigheid) verlagen dieren hun voeropname, want bij de vertering en benutting van voer komt veel warmte vrij. Dieren worden ook slomer, gaan meer drinken en sneller ademen en hun weerstand tegen infecties neemt af.
Hoe kan je hittestress voorkomen?
Voorkomen is beter dan genezen: Natuurlijk zijn voldoende (koel) drinkwater en schaduwplekken in de wei of de uitloop nuttig om het risico op hittestress te verminderen. Het voeren van de dieren (en beweiding) op de koelere momenten van de dag of ’s nachts kan helpen om de voeropname op peil te houden.
Een goed verwarmd biggennest in de kraamstal maakt het mogelijk om de temperatuur in het kraamhok comfortabel te houden voor de zeug. Varkens en koeien kunnen ook direct worden gekoeld door luchtblazers en/of watersproeiers.
Bij dieren die veel zweten, zoals paarden, is mineralenaanvulling vaak nodig. Bij melkvee kunnen buffers worden verstrekt om de pens-pH op peil te houden. Extra vitamine C via het drinkwater of in het voer en aanpassing van de stalklimaatregeling reduceren het hittestressrisico bij pluimvee.
Wat is de invloed van klimaatverandering op hittestress?
Dierenwelzijnsorganisaties maken zich zorgen over de gevolgen van hittestress bij landbouwhuisdieren. In een rapport (Hittestress bij melkkoeien, vleeskuikens en varkens, 2019) voorziet Wakker Dier dat de problemen gaan toenemen door klimaatverandering. In Nederland komen periodes met hoge temperatuur en luchtvochtigheid steeds vaker voor. Daarom pleit Wakker Dier voor een Nationaal Hitteplan voor dieren.
Een lagere hokbezetting en een goede klimaatregeling helpen vleesvarkens en vleeskuikens om hun warmte beter kwijt te kunnen. Varkens moeten de gelegenheid krijgen om modderbaden te nemen ter verkoeling, vindt Varkens in Nood.
Ook adviseert Wakker Dier om fokdoelen aan te passen. Landbouwhuisdieren met een lager productieniveau produceren minder warmte en hebben minder snel last van hittestress.
Welke voedingsmaatregelen kun je nemen bij hittestress?
Nutritionele maatregelen kunnen helpen om de gevolgen van hittestress bij melkvee te beperken. De hoeveelheid en het type vetten en vezels, maar ook vitaminen en mineralen, probiotica, gistproducten, buffers, plantaardige extracten en andere additieven worden genoemd in een review van Li Min et al. (2019).
Vetten in het rantsoen genereren minder warmte dan eiwitten en koolhydraten en kunnen helpen om de energieopname op peil te houden. Het is dan wel raadzaam om pensbestendig vet te gebruiken, om negatieve effecten op de pensfermentatieprocessen en het melkvetgehalte te voorkomen.
Hoe kun je de gevolgen nutritioneel nog verder beperken?
Minder ruwvoer en gemakkelijker fermenteerbare vezels kunnen het risico op energiegebrek beperken. Chroom, selenium, zink en verschillende vitamines ondersteunen het (energie)metabolisme en het immuunsysteem en zijn behulpzaam bij het reduceren van oxidatieve stress. Bufferende producten zorgen ervoor dat de verminderde voeropname niet leidt tot pensverzuring en ook bepaalde fytogene producten kunnen de negatieve gevolgen van hittestress bij melkvee verzachten.
In maart 2020 publiceerden Puqiao Lian et al. een review waarin de mechanismen van hittestress in het lichaam uitgebreid worden beschreven. Zij geven ook suggesties voor nutritionele remedies, zoals pre- en probiotica, antioxidanten, meervoudig onverzadigde vetzuren en specifieke aminozuren (arginine en glutamine), ter ondersteuning van het metabolisme, de weerstand en/of de integriteit van de darmwand. De auteurs zien vooral heil in een combinatie van producten.
Gaan we vaker te maken krijgen met hittestress?
Met de toenemende opwarming van de aarde zullen ook in meer gematigde streken steeds vaker periodes met hoge temperatuur en luchtvochtigheid voorkomen. Dit kan problemen opleveren in de veehouderij.
Hittestress heeft een grote invloed op de fysiologie van mens en dier. Via het nutriëntenmetabolisme, het immuunsysteem, stress- en ontstekingsreacties zijn er grote gevolgen voor gezondheid, welzijn en productieprestaties.
Door goed management kunnen we hittestress voorkomen of de negatieve gevolgen ervan beperken, bijvoorbeeld door aanpassing van voerstrategieën en stalklimaatregeling of door toepassing van diervoederadditieven.
